Pou-w tini tousa-w vle. Li sigre a ti-kwi-la
Mardi, 26 Août, 2008 - 05:03
On jou, on boug sapoti an chinpontong yo té ka kriyé
Maséchyen, mèg kon klou rouyé pyakann-pyakann (clopinclopant)
ki té ka mandé chyen pen (un mendiant) sizé an
lankogni a on lari Bastè ka lonji on kwi épi on ti rèstan a kaka
kalbas adan-y. Sé moun-la ki té ka pasé-la té ka fè konsi yo
paka vwè-y. Pa menm on ti-koud-zyé, jijé on bonjou.
Lè-w gadé, misyé Loranten on chalprènè (qui se mêle de tout)
on milat a po kalazaza (peau laiteuse), gra kon lòk é richa kon
nabab, bannzè (élégant), vès, chimiz, pantalon é pannama blan
kon koton, arété douvan-y ka fè ganm :
-Olagya ! On gran nonm kosto kon-w sizé ka paré bòl. Ou
pépa ay travay kon tout´moun ? Fengnan ! Kokangnè !
Mé té tini anlo moun ka gadé-y, alòspoudonk penteng-la ki té
kay pozé mè (maire), mété men ay an pòch ay, tiré on pakyèt
lahan é pété on koko a gran banda (crâneur) :
-Ka-w vlé ? Konmen ou vlé ? Yenki di mwen komen lajan ou
vlé é an ka ba-w li pap ! Apa kouyonnad an ka di-y-la, mi tini
témwen.
Lè sé moun-la anlè twotwa-la vwè pakyèt lajan-la, zyé a yo
kléré kon lèni a moun fou. Yo arété é rasanblé kon mouch an
kaka ka gadé say ka pasé.
-Komen ou vlé an mandé-w ? Mandé mwen tousa-w vlé, té
ka hanni Loranten.
Mandyan-la répònn li :
- Misyé ! Fè atansyon a sa-w ka di davwa tousa-w ké pé
banmwen sé tankoun-é-bélékwé (clopinettes). Janmé ou péké
rivé a plen vant an mwen (me satisfaire). Sé mwen ki di-w sa.
-Gadé mwen, ou pa sav ki moun an yé ? Sé mwen i ka menné
péyi lasa. Sé dèyè lahan ki ni lahan. An tini senk lizin a rònm,
vennsenk transpò-an-komen, tranndé gran magazen, tout´sé
kaz-la ou ka vwè-la an lari lasa sé tanmwen san konté sé lari
dèyè-la, an tini on vila an chak komin, plis séla an tini
Lapwent-la. Kanta tè, sé pa menm palé. An tini twa vwati
mèsédès, dé masérati tètarosa (testarossa), dé kowvèt, kat
lèksis, twa volvo, an ka ba moum bèèmdoublèvé. Kanta lajan,
labank krédiGwada sé tanmwen, jis on légliz mwen achté.
Anpa bizwen di-w konmen fanm an ni, sé mwen i ka fè fanm
é yo tout´bòbòyòt (amoureuse) dè mwen. Konmen ou vlé an
di-w? Ou pòkò répònn mwen.
- Konyéla an woukounèt vou misyé. Sé-w ki achté ti mòso tè
an mwen pou ayen lajan. An ja di-w fè atansyon a sa-w ka di
padavwa ou péképé ban mwen sa an vlé, tousaw ké pé ban
mwen sé lèrdipèrtèr (trois fois rien), woudi mandyan-la épi on
ti-vwa pozé.
-Pa okipé-w. Yenki di mwen sa-w vlé.
Loranten gadé ti kwi-la é di :
“Ou pa menm nétwayé sa klin, toujou ni kaka kalbas adan ti
kwi-la. “É i anki mété tout´pakyèt lajan-la i té ni an men ay-la
adan. Lajan-la disparèt fap ! Gwokyap-la soté. I téni on gwo
chenn-fòsa an lò vennkat kara épi on gwo mòso platin an
bout-ay é dé gwo dyaman an zorèy ay, i mété tousa an
kalbas-la. Lò-la é dyaman-la fè van. I tiré dé gwo chèvalyè an
dwèt ay, i voyé yo an dèmi kalbas-la. Wè ! Disparèt pwan yo
wap !
Moun, moun, moun, bonmoun, mové moun, moun dèwò,
gran-jan-dè-moun, piti moun, moun-lari, moun-vini, moun-bòkaz,
bèl moun, moun-dèyè, moun-anmizè, moun-a chalè, granmoun,
moun a diplòm, moun-a-liv, moun-ankouyounnad,
moun-a-gwozòrèy (sourd), moun-a-kwayandiz (prétentieux),
vyé moun, jènn moun, moun-anlè, moun-ayennafè, mounboukousou,
moun-a-pawòl, Moun dè Rivèl1, moun toupatou...
tout´kalté moun alantou a yo. Tout´péyi-la kriyé asisa.
Loranten pa fè dèyè. Sé on gwomòso é on koryach. I patévlé
pèd lonnè ay pou yo pa pwan-y pou on kòk-a-kou-ni . É i té
bizwen konpwann koutkilon (à tout prix) sigré a ti kwi-la.
- Kay yé ?
Mandyan Maséchyen répònn :
-An avèti-w misyé é on avèti vo dé. Penga mwen ! (Fais 1 Honneur à mon amie : Notre grande dame
attention à moi !) Ou plen ti kwi an mwen épi bang-é-flang
(rien du tout). Kontinyé mété adan é ou ké suiv.
Loranten té ka swé kon kannari chatengn :
- Atann mwen la ! An kay an bank an mwen. Sé dèyè lajan
kini lajan an di-w.
Fap-fap. Brendi-brenda i woutouné épi tranndé kamyonèt
kayas é i konmansé ka mété brik lajan an kwi-la. Pli-y ka mété
lajan adan dèmi-kalbas-la, pli lajan-la ka mawon. I vann tout´
vwati, kaz, labank, lizin... i vann tousay té tini é mété
tout´lajan-la an kwi-la. Tout´fè gaz.
- Kay ka pasé ? An pa kafou-kafou (aveugle). An ka vwè
lajan-la ka disparèt. Ki zafè ésa ? Kay ka pasé ? hélé richa-la
ki an sis, kat, dé, dè gwomodèl té pasé chyen sann (pauvre),
maléré kon lapyè. I téka lévé-mové.
- Ban mwen on favè ! Ola tout lahan an mwen pasé ?
Dé zyé a Maséchyen voyé on limyè klérant asi figi a Loranten.
- Maléré pa ni gwokyè (Les pauvres n´ont pas d´orgueil et ne
doivent pas se plaindre d´être malheureux). Gadé san-fwa aw.
Pisimyé limé on ti chandèl ki fè kolè kont nwèsè. Mété on
lanbéli an kyè a-w misyé. Koman ou pé kwè ki on ti maléré
mongyongyon kon mwen pé apwann on gwomòn kon-w on
biten ? Ou sé on gran misyé, mwen anpa ayen.
- An pèd tousa an té ni an ti kwi-aw-la. Mi mwen an
zagalatéléman, konyéla fo an mandé chyen pen kon-w menm.
Alòspoudonk fo byen an sav kijan on piti kalbas konsa manjé
tout´ lò é lajan an mwen adan on batzyé ?
- Ou sèten ou vlé sav ?
- Sé mwen i mandé-w.
- Enben ! Fò-w sav dayè pou yònn ki non an mwen sé Étyènn
Masébyen. Pa Maséchyen. An pa ni gran zafè mé an sé on
moun dèbyen (un sage) kivédi an paka kalkilé kon tout´moun.
An sé on lèspwi touné an moun ki vin´ fè on ti-karé asi latè. É
ti kwi-la an ka lonji-la, apa nenpòt ki kwi, sé on kabèch (un
crâne) kon kabèch a-w, kaka kalbas-la ou vwè-la, sé on sèvèl
kon sévèl a-w menm. Pli-w mété biten adan, pli i ka valé-y
kon anfounan-anfounanmanm (vorace) davwa i pa janmé
kontan, i toujou vlé plis. Moun ki pa an kontak épi lèspwi a
yo, sé pli agoulou-granfal ki tini. Yo wang é dévoran, sé dé
zawa (morfal). Plis yo ni sé plis yo vlé.
- Wè ! Mé si nou vé pa, nou pé ké ni ayen. Koman ou vlé an
viv san ayen ?
- Apa vou i ka viv, sé lèspwi-la i ka viv adan-w. Ki maléré, ki
richa, moun pa janmé tini asé. Yo vlé, yo vlé, yo vlé, mé yo
paka ni tan aprésyé sa yo ni. Yo toujou ka vwè sa yo pa tini é
janmé sa yo ni. Plis yo tini, plis yo vlé. Plis yo tini, mwens yo
kontan. Vanta yo pa janmé plen. Sésa sigré a kalbas-la. Pou-w
viv dan lopilans, fò-w ja kontan dè sa-w ni, davwa pli-w
kontan dè sa-w tini, pli-w ka ni, menm si ou pépa vwè sa-w
tini. Ésayé vwè lasanté, lapé, lanmou... ou pé pa vwè-y épi dé
koko a zyé-aw, mé fo-w santi-y dè fondonk a kyè-aw.
Lasanté sé lè-w an zafè-aw. Lapé sé lésé mové lidé trankil. Pa
kouté-y mé pa konbat li ! Si-w goumé épi-y, séla i ka montréw
sa-y ka pézé. Ou ka anki lésé-y fè zafè-ay é vou ou ka fè taw.
É lanmou sé lè-w ka santi-w bwanché épi tout moun asi
latè, ki maléré, ki mové, ki bon, ki malad, ki kouyon, ki nwè,
ki blan, ki toutkoulè, ki richa, kalanswa moun-la, san jijé, san
malpalé, davwa ki nou vlé ki nou vé pa, nou tout´sé yònn.
Loranten graté tèt-ay é di an kyè ay :
-Tèt a boug-la foukan. Lahan an mwen foukan. Mi i pwan
mwen adan on tim-tim-bwasèk.
Maxette Olsson
Commentaires
shaka_zulu1 | 26/08/2008 - 20:09 :Kon di Likibè Séjò fò nou viv èvè sa nou ni é pa mò pou sa nou pa ni.Si tout moun Gwadloup,Matnik é Gwiyan té ni lèspri-la sa, LENDEPANDANS pa té ké fè nou pè! Mèsi pou tèks-la sa man Maxette Olsson. Mi on fanm Gwadloup ki ka viv lòt bò é ki fè onlo wouchach anlè lang fondalnatal an nou. An woukopyé tèks-la sa an machin pou mwen pé wouli'y alèz an mwen, ti ni mo é pawòl mwen aprann adan.Mèsi Montraykreyol pou tèks-la sa.
maxette_beaug | 28/08/2008 - 09:47 :Shaka Zulu ! Mèsi toubòlman pou fòs-la ! An pwan-y ! Dé-mo-kat-pawòl a-w ka fè mwen sav ki kréyòl ka li mwen é ka éspiré mwen makyé kréyòl. Mèsi anlo menm ! An ka kontinyé. On bèl-pawòl chinwa ka di "Sa pli rèd kasé sann bagyèt ki dé bagyèt." Alòspoudonk an nou kyenbé ansanm-ansanm. Sésa ! Pé é inité Maksèt
maxette_beaug | 28/08/2008 - 09:48 :Shaka Zulu ! Mèsi toubòlman pou fòs-la ! An pwan-y ! Dé-mo-kat-pawòl a-w ka fè mwen sav ki kréyòl ka li mwen é ka éspiré mwen makyé kréyòl. Mèsi anlo menm ! An ka kontinyé. On bèl-pawòl chinwa ka di "Sa pli rèd kasé san (100) bagyèt ki dé bagyèt." Alòspoudonk an nou kyenbé ansanm-ansanm. Sésa ! Pé é inité Maksèt